काठमाडौं, २०८२ असार १९ (जुलाई ३, २०२५) – माध्यमिक शिक्षा परीक्षा (एसईई) को नतिजा सार्वजनिक भएसँगै विद्यार्थी र अभिभावकमा ‘अब के पढ्ने?’ भन्ने गम्भीर प्रश्नले प्राथमिकता पाएको छ । यो हरेक वर्षको स्वाभाविक चुनौती हो, जहाँ विद्यार्थीको रुचि, बजारको माग, र भविष्यको सम्भावनालाई सन्तुलनमा राख्नुपर्ने हुन्छ । यस विषयमा विभिन्न शैक्षिक परामर्शदाता, करियर काउन्सिलर र बजार विश्लेषकहरूको अनुसन्धानलाई केलाएर यो विशेष विश्लेषण तयार पारिएको छ ।

१. परम्परागत धार कि प्राविधिक शिक्षा?

एसईईपछि धेरैजसो विद्यार्थी विज्ञान, व्यवस्थापन, मानविकी वा शिक्षा संकायमध्ये एक रोज्ने गर्छन् । तर, पछिल्लो समय प्राविधिक तथा व्यावसायिक शिक्षामा पनि आकर्षण बढ्दै गएको देखिन्छ ।

• विज्ञान संकाय: इन्जिनियरिङ, चिकित्सा, सूचना प्रविधि, वा अनुसन्धानमूलक क्षेत्रमा रुचि राख्ने विद्यार्थीहरूका लागि यो संकाय उपयुक्त मानिन्छ । त्रिवि, काठमाडौं विश्वविद्यालय, पोखरा विश्वविद्यालय लगायतका शिक्षण संस्थाहरूमा विज्ञान विषयको उच्च माग छ । यद्यपि, प्रवेश परीक्षामा प्रतिस्पर्धा उच्च हुने भएकाले राम्रो तयारी आवश्यक पर्छ ।
• व्यवस्थापन संकाय: बैंकिङ, वित्त, मार्केटिङ, लेखा वा सामान्य प्रशासनमा रुचि राख्ने विद्यार्थीहरूका लागि यो संकाय राम्रो विकल्प हो । बजारमा व्यवस्थापन संकायका जनशक्तिको सधैं माग रहने भएकाले यसलाई सुरक्षित मानिन्छ ।
• मानविकी तथा शिक्षा संकाय: समाजशास्त्र, पत्रकारिता, कानुन, इतिहास, वा शिक्षण पेसामा रुचि राख्ने विद्यार्थीहरू यस संकायमा आकर्षित हुन्छन् । कला र साहित्यमा रुचि राख्नेहरूका लागि यो संकाय रचनात्मक अवसरहरू प्रदान गर्दछ । यद्यपि, रोजगारीका अवसरहरू सीमित हुन सक्ने भएकाले विशिष्टिकृत अध्ययन आवश्यक पर्छ ।
• प्राविधिक तथा व्यावसायिक शिक्षा (CTEVT): छोटो समयमै सीप हासिल गरेर रोजगारीमा जोडिन चाहने विद्यार्थीहरूका लागि प्राविधिक शिक्षा (जस्तै: कम्प्युटर इन्जिनियरिङ, इलेक्ट्रिकल इन्जिनियरिङ, सिभिल इन्जिनियरिङ, नर्सिङ, कृषि, पर्यटन तथा होटल व्यवस्थापन) राम्रो विकल्प हो । बजारको माग अनुसार दक्ष जनशक्ति उत्पादन गर्ने उद्देश्यले खुलेका यस्ता शैक्षिक कार्यक्रमहरूले तत्काल रोजगारीको अवसर सिर्जना गर्छन् ।

२. बजारको माग र भविष्यको प्रक्षेपण

शैक्षिक अनुसन्धानकर्ताहरूका अनुसार, वर्तमान र भविष्यमा सूचना प्रविधि (IT), स्वास्थ्य सेवा, पर्यटन, वित्तीय सेवा, र कृषि क्षेत्रमा दक्ष जनशक्तिको माग बढ्दै जानेछ ।

• सूचना प्रविधि (IT): सफ्टवेयर विकासकर्ता, डाटा साइन्टिस्ट, नेटवर्क इन्जिनियर, साइबर सुरक्षा विशेषज्ञ, वेब डिजाइनर जस्ता पदहरूको माग अत्यधिक छ र यो क्रम बढ्दै जानेछ ।
• स्वास्थ्य सेवा: नर्स, प्यारामेडिक्स, प्रयोगशाला प्राविधिक, फार्मेसी सहायक जस्ता क्षेत्रमा दक्ष जनशक्तिको निरन्तर माग छ, विशेषगरी ग्रामीण क्षेत्रहरूमा ।
• पर्यटन तथा होटल व्यवस्थापन: नेपालको पर्यटन क्षेत्रको सम्भावनालाई हेर्दा यस क्षेत्रमा दक्ष जनशक्तिको माग बढ्दै जानेछ ।
• कृषि तथा पशुपालन: आधुनिक कृषि प्रविधि, जैविक कृषि, पशु चिकित्सक तथा प्राविधिकको माग पनि बढ्दो क्रममा छ ।

३. अभिभावक र विद्यार्थीका लागि सुझाव

• रुचि र क्षमताको पहिचान: विद्यार्थीले आफूलाई कुन विषयमा रुचि छ र कुन क्षेत्रमा आफ्नो क्षमता विकास गर्न सकिन्छ भन्ने कुराको गहन विश्लेषण गर्नुपर्छ ।
• करियर काउन्सिलिङ: अनुभवी करियर काउन्सिलरहरूसँग परामर्श गर्दा भविष्यको स्पष्ट मार्गचित्र बनाउन मद्दत पुग्छ ।
• बजारको अध्ययन: भविष्यमा कुन क्षेत्रमा कस्ता रोजगारीका अवसरहरू सिर्जना हुन्छन् भन्ने बारेमा बुझ्नु आवश्यक छ ।
• गुणस्तरीय शिक्षा: जुनसुकै संकाय वा विषय रोजे पनि, गुणस्तरीय शिक्षा प्रदान गर्ने शिक्षण संस्थाको छनोटमा ध्यान दिनुपर्छ ।
• आर्थिक पक्ष: शैक्षिक शुल्क, छात्रवृत्तिको उपलब्धता र पारिवारिक आर्थिक अवस्थालाई पनि ध्यानमा राखेर निर्णय लिनु उपयुक्त हुन्छ ।

अन्त्यमा, एसईईपछिको शैक्षिक गन्तव्य निर्धारण विद्यार्थीको जीवनको महत्वपूर्ण मोड हो। हतारमा नभई, पर्याप्त अनुसन्धान, परामर्श र व्यक्तिगत विश्लेषणका आधारमा गरिने निर्णयले मात्र उज्ज्वल भविष्यको ढोका खोल्न सक्छ।

Article analysis and Collection by

Tek Bahadur Khatri