दिक्तेल, खोटाङ । “जहाँ बाँस त्यहाँ जीवन, जहाँ जीवन त्यहाँ बाँस” भन्ने मूल नाराका साथ खोटाङको दिक्तेलमा पहिलो पटक आयोजित तीन दिवसीय बाँस सम्मेलन सम्पन्न भएको छ । फागुन १५ – १७ मा आयोजित कार्यक्रममा स्थानीय समुदाय, कृषकहरू, उद्यमीहरू र वातावरण संरक्षणर्ताहरूको सक्रिय सहभागिताले यो सम्मेलन विशेष बनाएको छ । सम्मेलनको मुख्य उद्देश्य बाँसको सम्भावनालाई उजागर गर्दै यसको कृषि, उद्योग र वातावरणमा हुने सकारात्मक प्रभावबारे छलफल गर्नु थियो । दिक्तेल रुपाकोट मझुवागढी नगरपालिकाको मुख्य आयोजना र वन तथा वातवरण मन्त्रालय कोशी प्रदेश, वन तथा प्रशिक्षण केन्द्र बबरमहल र ग्रिन ब्याम्बो क्रिएसन ललितपुरको आयोजनामा गरिएको यस कार्यक्रममा देशभरिका दस हजार बढी प्रतिनिधिहरू सहभागी भएका थिए ।

विशेषज्ञहरूको अनुसार बाँस केवल निर्माण सामग्री वा हस्तकला उत्पादनका लागि मात्र सीमित छैन; यो दिगो कृषि अभ्यास, जमिन संरक्षण र स्थानीय अर्थतन्त्र वृद्धिमा योगदान गर्न सक्छ । सम्मेलनमा बाँस खेती प्रवर्द्धन, प्रशोधन प्रविधि, बजार पहुँच र नीतिगत पक्षहरूमा विविध सत्रहरू सञ्चालन गरियो ।

बाँसलाई “हरियो सुन” को रूपमा चिनिन्छ किनभने यसले न्यून लगानीमा उच्च प्रतिफल दिन्छ । विश्वमा १४६२ भन्दा बढी प्रजातिका बाँस पाइने अनुमान छ । नेपालमा मात्रै ५३ प्रजातिका बाँस पाइने विज्ञहरूको दाबी छ, जसले घर निर्माण, हस्तकला, फर्निचर, कागज उद्योगदेखि खाद्य पदार्थसम्मका विविध उपयोगहरूमा योगदान पुर्‍याउँछ। सम्मेलनमा कृषि विशेषज्ञहरूले बाँस खेतीबाट किसानहरूको आय वृद्धि गर्ने उपायहरूबारे अत्याधुनिक प्रविधि र विधिहरू प्रस्तुत गरे । सम्मेलनले स्थानीय हस्तकला प्रदर्शनीमार्फत बाँसबाट बनेका उत्पादनहरूको प्रदर्शन गर्‍यो । कुँदिएका फर्निचर, घरेलु सामानदेखि लिएर आधुनिक डिजाइनका सजावट सामग्रीहरूले आगन्तुकहरूको ध्यान खिचे । यी उत्पादनहरूले अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा समेत स्थान बनाउन सक्ने संभावना देखिएको छ।

उद्यमी चुडामणी बासकोटाका अनुसार, “हामीले गुणस्तरीय उत्पादनहरू उत्पादन गर्न सक्यौँ भने विश्व बजारमा प्रतिस्पर्धा गर्न सक्छौं । यो सम्मेलनले हामीलाई नयाँ ग्राहक बनाउन सहयोग गरेको छ ।”

कार्यक्रममा स्थानीय तथा प्रदेश सरकारका प्रतिनिधिहरूले बाँस क्षेत्रको विकासका लागि आवश्यक नीतिगत सुधारहरूबारे छलफल गरे । सहुलियतपूर्ण ऋण, प्रविधि हस्तान्तरण र प्रशिक्षण कार्यक्रमहरूको आवश्यकताबारे पनि छलफलहरू भए ।

बाँसको द्रुत वृद्धिदर र जमिन सुधार गर्ने क्षमताका कारण वातावरण संरक्षणमा यसको भूमिका महत्त्वपूर्ण छ । सम्मेलनमा वातावरणविद्हरूले जलवायु परिवर्तनको चुनौतीहरू सामना गर्न बाँसले गर्न सक्ने योगदानबारे प्रस्तुति दिए ।

सम्मेलनको सफलतापछि स्थानिय बासिन्दा र आयोजकहरू खुशी छन् । आगामी प्रत्येक तीन तीन वर्षमा निरन्तर बाँस सम्मेलन आयोजना गर्दै बाँस क्षेत्रको वृद्धिलाई संस्थागत गर्ने योजनाहरू बनाइएको छ भने फागुन १५ लाई राष्ट्रिय बाँस जागरण दिवस घोषणा गर्न सरकारलाई पहल गरिने भएको छ । बाँस उद्योग तथा बजार विकास सदृढीकरणका लागि बाँसमा आधारित उद्योगमा दक्षता र उत्पादन गुणस्तर सुधार गर्न रणनीतिक व्यावसायिक नमुना विकास गर्ने, आधुनिक प्रविधियुक्त तथा नवीनतम उत्पादनलाई प्रवर्धन गर्ने, बाँस उत्पादनको विविधीकरण गरी राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा प्रवर्धन गर्ने, बाँस उद्योगका लागि अनुकूल नीति निर्माण, लगानीको अवसर तथा प्रोत्साहनका लागि पहल गर्ने उल्लेख छ । त्यस्तै, बाँस किसान, उत्पादक, निर्माणकर्ता तथा उपभोक्ताबीच सञ्जाल मजबुत बनाउने, बाँसमा आधारित हरित पूर्वाधार आदिमा प्रोत्साहन गर्दै यसका लागि आवश्यक मापदण्ड तथा मार्गदर्शन तयार गर्न नेपाल सरकारलाई पहल गर्ने, बाँस उद्यमबाट निस्कने अवशेष वस्तुहरूलाई कृषि, वातावरण संरक्षण, लत्ताकपडा तथा सौन्दर्य प्रशाधन उद्योगमा उपयोग गर्ने १५ बुँदे घोषणापत्र जारी गरेको छ ।

Watch it on youtube: https://youtu.be/DiVXiBP7-Dk?si=BCtnwapJ2GaaVXjo

‘मर्दादेखि पर्दासम्म हाम्रो जीवनसंस्कृतिमा बाँस अपरिहार्य छ । हिमालदेखि तराईसम्म बाँसको उपलब्धता सुलभ छ । तर हामीले यसको महत्त्व अझै ठम्याउन सकेका छैनौं । यसैलाई उजागर गर्न र हाम्रो जीवनशैलीको हिस्सा रहेको बाँसलाई स्वरोजगार र आयआर्जनको भरपर्दो माध्यम बनाउन हामीले बाँस सम्मेलन आयोजना गरेका हौं। यसबाट रोजगारीको लागि विदेशको निर्भरता घटाउने र आयआर्जनको बाटोसमेत देखाउने हाम्रो विश्वास छ,’ दिक्तेल रूपाकोट मझुवागढी नगरपालिकाका प्रमुख तीर्थराज भट्टराईले जानकारी दिए ।

बाँस सम्मेलनले खोटाङ दिक्तेललाई देशकै बाँस केन्द्रका रूपमा स्थापित गर्ने दिशामा महत्वपूर्ण कदम चालेको छ । यसले स्थानीय अर्थतन्त्र सुदृढ गर्दै वातावरण संरक्षणमा योगदान पुऱ्याउने अपेक्षा गरिएको छ । समुदायको उत्साह र प्रतिबद्धताले दिक्तेलको भविष्य उज्ज्वल देखिन्छ ।

यो सम्मेलनले स्थानिय स्तरमा मात्रै नभएर राष्ट्रिय स्तरमा पनि बाँस क्षेत्रको सम्भावनालाई उजागर गरेको छ । यदि यसले देखाएका मार्गहरू अवलम्बन गरियो भने, खोटाङ मात्रै होइन, सम्पूर्ण नेपाललाई नै दिगो विकासको यात्रामा अगाडि बढाउन मद्दत गर्नेछ ।

Author

Tek Bahadur Khatri